Điện tái tạo vẫn 'nghẽn'

Luật mở, Nghị định trói

Thực tế từ khi được ban hành vào đầu tháng 3 đến nay, theo phản ánh của các doanh nghiệp, cả 2 nghị định đều không đi vào thực tiễn được vì vướng quá nhiều vấn đề.

Ông Phan Công Tiến, Giám đốc Viện Nghiên cứu ứng dụng năng lượng thông minh (iSEAR), nhận xét dù cả 2 nghị định trên có nhiều điểm tiến bộ so với các nghị định trước về cơ chế mua bán điện trực tiếp và mô hình tự sản – tự tiêu nhưng vẫn còn nhiều hạn chế. Đơn cử, trong khi luật Điện lực cho phép các công ty bán lẻ điện trong KCN mua điện để bán cho khách hàng nội khu, không cấm doanh nghiệp tự lắp đặt hệ thống điện mặt trời để bán lại trong nội bộ… thì tại điều 2 của Nghị định 57 lại giới hạn “đơn vị bán lẻ điện trong KCN chỉ được mua điện từ dự án có công suất trên 10 MW qua lưới điện quốc gia, không cho phép mua qua đường dây riêng”. Chỉ một quy định không thống nhất này, khiến kế hoạch đầu tư điện mặt trời mái nhà trong các KCN bị chững lại.

ẢNH: NGUYÊN NGA

Ngoài ra, quy định về giá trong cơ chế DPPA cũng không phù hợp với thị trường. Đã cho mua bán bằng đường dây riêng, bên bán và bên mua có quyền thỏa thuận giá, việc áp giá trần cho các giao dịch này tại nghị định là không cần thiết. Đó là chưa nói khi giá trần lại được công bố hằng năm sẽ khiến nhà đầu tư không thể lập kế hoạch tài chính dài hạn.

Đồng quan điểm, đại diện Công ty CP Đầu tư thương mại Điện Xanh (GEIT) cho rằng mô hình DPPA qua hệ thống điện quốc gia (DPPA ảo) – giao dịch điện được thực hiện qua thị trường điện cạnh tranh, sản lượng và thanh toán được xác định tại điểm giao nhận trên lưới điện quốc gia. Tuy nhiên, cơ chế thanh toán và phân bổ sản lượng theo chu kỳ 30 phút làm giảm tỷ lệ điện tái tạo thực nhận và hiện chưa có hướng dẫn cộng gộp theo chu kỳ dài hơn. Tương tự, chi phí dịch vụ (truyền tải, phân phối, điều độ, bù trừ chênh lệch…) chưa có giá trần hoặc mức tăng định kỳ, gây khó dự báo chi phí và lập mô hình tài chính dài hạn… “Quy định giá trần theo khung giá Bộ Công thương, khiến mức giá thỏa thuận không phản ánh đúng chi phí đầu tư, vận hành và rủi ro của dự án. Thực tế, chi phí vốn và công nghệ đường dây riêng thường cao hơn kết nối qua lưới nên việc bị khống chế giá làm giảm sức hấp dẫn và hạn chế khả năng thương thảo linh hoạt giữa nhà phát điện và khách hàng”, đại diện doanh nghiệp này nhấn mạnh.

Góp ý cho Nghị định 58 về phát triển năng lượng tái tạo, nhiều doanh nghiệp cho rằng việc chậm trễ thực thi nghị định này do vướng mắc trong triển khai Quy hoạch điện 8 điều chỉnh. Cụ thể, các nhà đầu tư tham gia đấu thầu dự án bị vướng thủ tục cấp phép, chưa có chủ trương đầu tư để triển khai… Bên cạnh đó, việc sáp nhập các địa phương ảnh hưởng không nhỏ đến tiến trình phân bổ lại quy mô, vị trí chưa đồng bộ giữa địa phương và trung ương… ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện. Đặc biệt, các tồn đọng cũ vẫn chưa được giải quyết (173 dự án điện tái tạo của nhà đầu tư trong và ngoài nước đã có kết luận của Thanh tra Chính phủ vẫn chưa nhận được kết luận cuối cùng về phương án xử lý các vấn đề về giá, về COD…) khiến nhiều nhà đầu tư chưa có động lực để tiếp tục các dự án mới.

Ông Phan Công Tiến nhận xét: Quy định giới hạn công suất không vượt quá phụ tải cực đại của doanh nghiệp tại Nghị định 58 là khá vô lý bởi công suất điện mặt trời không phụ thuộc vào mức sử dụng của doanh nghiệp mà phụ thuộc thời tiết… Còn ông Nguyễn Văn Trường, Giám đốc Công ty The Blue Circle (TBC) VN, cho rằng việc mua bán điện trực tiếp dù đã có khung nhưng những quy định về “khách hàng lớn”, phải dùng trung bình 200.000 kWh/tháng mới tham gia DPPA thì rất khó, bởi rất nhiều doanh nghiệp có công suất sử dụng thấp hơn, nhu cầu mua điện sạch trực tiếp từ các nhà máy điện tái tạo bên cạnh, nhưng không thể tham gia. Thế nên, từ khi nghị định ban hành, bên bán và bên mua không thể gặp nhau.

Cần “tháo bung” cơ chế

Đại diện cho Viện Nghiên cứu ứng dụng năng lượng thông minh, ông Phan Công Tiến kiến nghị các nghị định liên quan phát triển điện tái tạo cần sớm sửa đổi. Với Nghị định 57, bỏ quy định các dự án có công suất trên 10 MW mới tham gia được thị trường điện giao ngay, bởi phần lớn các dự án có công suất nhỏ hơn, chỉ đấu nối lưới 110 kV, không phù hợp đưa lên lưới truyền tải. Đề xuất cho phép dự án dưới 30 MW được mua bán điện theo thỏa thuận song phương, chi trả các loại phí theo quy định cho EVN, không bắt buộc tham gia thị trường điện giao ngay. Bên cạnh đó, những doanh nghiệp trong KCN có nhu cầu tham gia DPPA rất lớn, nên tháo các giới hạn, cho phép doanh nghiệp mua bán qua đường dây riêng, hoặc đầu tư hệ thống điện mặt trời để khai thác tiềm năng mái nhà xưởng. Không nên giới hạn đơn vị bán lẻ điện trong KCN chỉ được mua điện từ dự án có công suất trên 10 MW qua lưới điện quốc gia mà thôi; bỏ định giá trần khi 2 bên tự thỏa thuận mua bán; bỏ giới hạn trong đầu tư điện mặt trời, đặc biệt khi hệ thống có pin lưu trữ.

Chuyên gia năng lượng Đào Nhật Đình nêu quan điểm mục đích tháo gỡ các vướng mắc để sớm đưa nguồn điện vào nền kinh tế đã được đề cập từ lâu. Nhưng trong thời gian qua, càng có nhiều nghị định được ban hành, từng dự án, từng vướng mắc của doanh nghiệp lại bị nghẽn lại. Ngay cả việc xác định mức giá truyền tải rất chậm, các nhà đầu tư phản ánh không thỏa đáng, song mọi thứ lại đứng yên tại chỗ. Thế nên, mọi cuộc trao đổi, tháo vướng mắc cho các dự án điện tái tạo qua nhiều cuộc vẫn bị giậm chân tại chỗ.

“Muốn tính đúng và đủ giá điện mua bán trực tiếp qua lưới quốc gia, cần sớm ban hành cơ chế giá điện 2 thành phần, rõ ràng khoa học. Thứ 2, để nguồn điện tái tạo được đưa vào sử dụng nhanh nhất, nên mở rộng bán điện mặt trời mái nhà, tháo bung cơ chế. Cách đơn giản mà hiệu quả nhất là cho làm điện trên mái, bán xuống cho “ông” bên dưới. Tức tháo gỡ nhanh cho các nhà đầu tư làm điện mặt trời mái nhà xưởng trong KCN có thể bán ngay cho đơn vị sử dụng điện bên dưới trước. Nhu cầu sử dụng điện tái tạo cần một cơ chế DPPA thông thoáng, tháo bung chứ không phải quy định giới hạn về công suất sử dụng, đối tượng mua bán, giá trần… mang tính áp đặt vậy. Đó là chưa nói những quy định cởi mà không mở khiến cơ hội thu hút đầu tư vào nguồn điện càng khó khăn hơn”, ông Đào Nhật Đình nhấn mạnh.