Sống ở TP.HCM: Truyền nhân của người thợ khắc chữ trên quà tặng cựu Tổng thống Mỹ

Suốt hơn 40 năm qua, ông Lê Tiến Dũng (66 tuổi, ở phường 8, quận 4 cũ, nay là phường Khánh Hội, TP.HCM) lặng lẽ gắn bó với nghề khắc chữ thủ công nơi vỉa hè.

Nay khi mái đầu đã bạc, ông lại truyền nghề cho con trai và tiếp tục lên đường, rong ruổi qua nhiều vùng quê, khắc chữ miễn phí lên món quà nhỏ gửi tặng học sinh như một cách tri ân với nghề, với đời.

“Nhất nghệ vinh, nhất thân vinh”

Một sớm mưa tầm tã ở Sài Gòn, chúng tôi tìm đến góc đường Lê Lợi – Nam Kỳ Khởi Nghĩa (quận 1 cũ, nay là phường Bến Thành, TP.HCM) để gặp ông Lê Tiến Dũng. Ông Dũng tên thật là Lê Văn Kính – một trong những người thợ còn giữ nghề khắc chữ thủ công cho đến ngày nay.

ẢNH: HOÀI NHIÊN

Nhiều người tìm về góc phố quen, nhưng ông đã không còn ngồi đó. Giờ đây, người thợ khắc chữ năm nào đã lặng lẽ “nghỉ hưu”, trao lại nghề cho con trai để rong ruổi qua từng miền quê, khắc chữ miễn phí lên món quà nhỏ tặng học sinh .

Ông Dũng sinh ra và lớn lên ở Hải Dương (nay là thành phố Hải Phòng). Những năm tháng sinh viên ở Trường đại học Kiến trúc Hà Nội, ông thường đứng lặng hàng giờ, say mê ngắm nhìn những người thợ tỉ mỉ khắc chữ lên quà lưu niệm trên phố Hàng Gai, Hà Nội. 

Mê mẩn trước vẻ đẹp của nghệ thuật này, chàng sinh viên trẻ khi ấy đã mạnh dạn ngỏ lời xin một người thợ chỉ dạy “bí quyết” khắc chữ.

Năm 1977, ông Dũng nhập ngũ. Khi ấy, trong quân đội rộ lên phong trào tận dụng nhôm từ vỏ máy bay để làm các vật dụng như lược, trâm cài, muỗng… Những món đồ đơn sơ ấy, qua đôi bàn tay khéo léo của lính trẻ, trở thành quà tặng mang đầy yêu thương gửi về quê nhà.

ẢNH: HOÀI NHIÊN

Ông Dũng nhớ lại, mắt ánh lên một thoáng bồi hồi: “Thời đó anh em tụi tôi mê làm lắm. Có mấy mảnh nhôm là mài cho bóng, rồi bắt đầu vẽ hoa văn, khắc tên người yêu, hình con chim, bông hồng, trái tim. Tôi hay khắc nhất là hình đôi chim, dưới là tên mình với tên cô ấy. Nhìn lại, thấy thương cái thời mình sống tình cảm và mộc mạc quá”.

Năm 1980, rời quân ngũ, ông khăn gói vào Sài Gòn tìm kế sinh nhai. Một lần lang thang trên đường Lê Lợi, ông thấy một người đàn ông đang khắc chữ bên vỉa hè. Dù nét chữ không quá đẹp, nhưng lại rất đông khách.

“Tôi nghĩ bụng, mình cũng làm được như thế nên thử. Hồi đầu chẳng có khách, cứ thấy ai mua bút là lại rón rén đến hỏi có muốn khắc tên không”, ông cười hiền.

Khi ấy, ở Sài Gòn chỉ có khoảng 4 – 5 người làm nghề này. Vỉa hè đông đúc, ông chọn một góc khuất ở đoạn giao Lê Lợi – Nam Kỳ Khởi Nghĩa, đặt hai chiếc ghế nhỏ, tấm bảng đơn sơ để chào mời khách.

ẢNH: HOÀI NHIÊN

Hoài niệm quá khứ, ông nhớ về thời vàng son của nghề khắc chữ thủ công vào những năm 1980. Người Sài Gòn hồi đó rất chuộng cách lưu giữ tình cảm qua những dòng chữ nhỏ xíu được khắc tinh tế lên món quà tặng. Vào mỗi mùa cưới hỏi, các cặp đôi thường tìm đến ông để khắc tên người thương lên nhẫn cưới như một cách ghi dấu lời hẹn gắn bó trọn đời.

Học sinh, sinh viên đi mua bút, gần như cây nào cũng khắc tên. Thước kẻ, sổ tay, hộp bút… đều in đậm dấu ấn riêng. Mỗi mùa thi, mùa nhập học hay tan trường, góc vỉa hè của ông lại ken đặc người.

Thời gian đầu, ông dùng mũi khoan mài nhọn, phải tì mạnh tay, khắc từng nét, đau nhức cả lòng bàn tay. Về sau, được bạn chỉ cách dùng mô tơ, ông mày mò chế tạo ngòi khắc mới, giúp công việc nhẹ hơn, đường nét cũng mềm mại, tinh tế hơn. Quà lưu niệm cũng ngày một đa dạng. Ông học cách khắc lên đủ chất liệu: nhựa, inox, gỗ, đá, tranh sơn mài, thạch anh…

“Nhất nghệ vinh, nhất thân vinh” – những dòng chữ của ông từng được khắc lên quà lưu niệm mà UBND TP.HCM tặng một cựu Tổng thống Mỹ. Ông cũng từng khắc chữ thuê cho nhiều nhãn hàng có tiếng trong nước và quốc tế.

“Nhưng vui nhất chắc là cái lần gặp ông khách người Hà Lan”, ông Dũng cười hiền, ánh mắt như sống lại một đoạn ký ức ấm áp.

“Ông ấy lấy vợ người Việt, mê sưu tầm đồ lưu niệm Việt Nam lắm, mà tìm hoài không ra ai khắc chữ lên mấy món đó. Đến khi biết tôi, ổng mừng lắm, mang nguyên cả bộ sưu tập tới. Món nào cũng quý. Tôi cẩn thận khắc từng chữ. Xong xuôi, ổng nhìn từng món, cười tít mắt, cứ bắt tay tôi mãi, nói lời cảm ơn”, ông kể lại, giọng đầy trìu mến.

Thay cha tiếp nối nghề xưa

Thời hoàng kim, thu nhập từ công việc khắc chữ thủ công nơi đường phố của ông Dũng từng cao gấp nhiều lần so với nhiều ngành nghề khác. Nhưng rồi, thời thế đổi thay. Kỹ thuật khắc laser, in ấn công nghiệp ra đời, những món quà cá nhân hóa được sản xuất hàng loạt. Nghề khắc chữ thủ công dần đánh mất chỗ đứng.

Góc đường Lê Lợi – Nam Kỳ Khởi Nghĩa từng một thời tấp nập thợ khắc chữ, nay cũng đã vắng bóng. Phố xá đã đổi thay, duy chỉ còn người “nghệ nhân” tóc bạc màu vẫn giữ lại một nét văn hóa xưa của Sài Gòn.

“Máy móc có thể khắc chữ, hoa văn nhanh hơn, nhưng lại thiếu đi cái hồn riêng”, ông Dũng chậm rãi nói, tay vẫn xoay nhẹ mũi khắc trong lòng bàn tay như một thói quen đã ăn sâu vào máu thịt.

“Mỗi món quà, dành tặng cho ai, thì nét chữ cũng phải khác nhau. Có khi nghiêm trang, trịnh trọng như gửi tặng một người thầy cũ. Có khi lại mềm mại, bay bổng như một lời nhắn gửi cho người mình thương. Máy móc đâu thể hiểu được người nhận đang buồn hay vui, đang chờ đợi hay đã chia xa. Chỉ có bàn tay người, trái tim người mới cảm được những điều ấy”, ông nói.

Ông không buồn khi nghề dần mai một, bởi với ông, đó là lẽ thường của thời cuộc. Nhưng sâu trong lòng, ông vẫn tin một ngày nào đó, nghề khắc chữ sẽ trở lại, bởi đây là một giá trị văn hóa xưa có ý nghĩa của Sài Gòn.

Suốt nhiều năm, ông vẫn âm thầm động viên con trai là anh Lê Hải Dương (29 tuổi) – vốn theo học ngành thiết kế đồ họa, thử cầm lấy mũi khắc, học lại từng nét chữ, từng đường hoa văn để giữ lại nghề xưa.

Giờ đây, khi ông Dũng đã lui về nghỉ ngơi, thì chính anh Dương là người ngồi lại ở góc đường xưa, nơi cha mình từng gắn bó hơn 40 năm. Hơn 2 năm miệt mài rèn luyện, từ người học việc, Dương đã thành thạo từng nét khắc, khiến cả những vị khách cũ của cha cũng phải gật gù khen ngợi.

“Tôi chọn theo nghề này vì đó là nghề của cha. Nó đã nuôi sống cả gia đình tôi. Với tôi, mỗi nghề đều có giá trị riêng, nhưng nghề khắc chữ thủ công lại mang trong mình một nét văn hóa rất đặc biệt của Sài Gòn xưa. Giữ nghề cũng là giữ lại một phần ký ức của thành phố này, của cha tôi và cả tuổi thơ tôi nữa”, anh Dương nói, mắt nhìn chăm chú vào mũi khắc trong tay.

Giờ đây, người “nghệ nhân” năm nào đã có thể thực hiện ước nguyện ấp ủ cả đời mình. Ông rong ruổi qua khắp các tỉnh Đông Nam bộ, rồi tiếp tục đặt chân đến miền Tây Nam bộ, lặng lẽ khắc từng dòng chữ miễn phí lên món quà nhỏ, gửi tặng học sinh như một cách trao đi niềm vui và giữ lại tình yêu với con chữ.