Bệnh Chikungunya bùng phát trên thế giới, TP.HCM giám sát phát hiện ra sao?

Ngày 10.8, Sở Y tế TP.HCM cho biết trên địa bàn chưa phát hiện ca bệnh Chikungunya – một loạt dịch bệnh đang bùng phát nhiều nơi trên thế giới. Tuy nhiên, đây là bệnh đã lưu hành tại Việt Nam, cần được giám sát và dự phòng tích cực.

Tình hình bệnh Chikungunya tại Việt Nam

Theo Sở Y tế TP.HCM bệnh Chikungunya đã được ghi nhận tại Việt Nam từ lâu.

Theo đó, từ tháng 10.2010 – 12.2014, Đơn vị Nghiên cứu lâm sàng Đại học Oxford (OUCRU) phối hợp Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TP.HCM tiến hành nghiên cứu sốt cấp tính ở trẻ từ 1 – 15 tuổi tại 7 bệnh viện thuộc các tỉnh khu vực phía nam.

Tổng cộng có 8.105 trẻ được thu thập mẫu máu sớm trong vòng 72 giờ (3 ngày) tính từ khi bắt đầu sốt để tiến hành xét nghiệm PCR tìm vi rút sốt xuất huyết, vi rút Chikungunya và vi rút Zika. Kết quả cho thấy có 2.203 ca sốt xuất huyết (27%), chỉ ghi nhận có 4 ca nhiễm Chikungunya và 2 ca nhiễm Zika. 

Kết quả phân tích di truyền 4 chủng Chikungunya đều thuộc dòng gây dịch tại khu vực Ấn Độ Dương, thuộc kiểu gien Đông/Trung/Nam/Châu Phi (ECSA), tương đồng với chủng phát hiện tại Campuchia từ năm 2011.

Một điều tra huyết thanh học đã tiến hành năm 2015 của OUCRU và Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TP.HCM từ ngân hàng huyết thanh trên 546 mẫu huyết thanh (được chọn đại diện cho các nhóm tuổi) thu thập từ 4 tỉnh (An Giang, TP.HCM, Đắk Lắk và Huế). 

Kết quả ghi nhận tại An Giang và TPHCM có 10% mẫu có kháng thể kháng Chikungunya (nghĩa là đã từng bị nhiễm bệnh); Đắk Lắk là 7,97% và ở Huế là 3,72%. Nghiên cứu cũng ghi nhận nhóm có kháng thể đều trên 30 tuổi.

ẢNH: D.T

Do đó sự lây truyền Chikungunya tại các địa điểm nghiên cứu đã từng xảy ra khoảng 30 năm trước đó (khoảng thập niên 1980) với mức độ lây trong dân số thấp, chỉ khoảng 2 – 4% dân số bị nhiễm bệnh hàng năm tại TP.HCM, An Giang và Huế, và chỉ 1% tại Đắk Lắk. Tại thời điểm khảo sát (năm 2015) lại không tìm thấy bằng chứng đang có sự lan truyền bệnh xảy ra.

Từ năm 2017 – 2019, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương và Viện Pasteur TP.HCM phối hợp với Đại học Nagasaki – Nhật Bản thực hiện nghiên cứu dịch tễ học phân tử và huyết thanh của bệnh Chikungunya trên 31 tỉnh thành tại Việt Nam với 1.063 mẫu huyết thanh.

Kết quả cho thấy 46,4% mẫu có kháng thể kháng vi rút Chikungunya (bằng chứng đã từng nhiễm virus này) và 27,7% mẫu có kết quả PCR dương tính (bằng chứng đang nhiễm vi rút). 

Nhóm nghiên cứu đã tiến hành giải trình tự bộ gien của những mẫu xét nghiệm PCR dương tính và ghi nhận thuộc kiểu gen ECSA. Do đó có thể nhận định vi rút Chikungunya là bệnh lưu hành ở Việt Nam với tỷ lệ đáng kể và kiến nghị cần một chương trình giám sát hàng năm để hiểu tác động của bệnh này.

Ngoài những nghiên cứu khoa học như trên, hoạt động giám sát trọng điểm cũng được ngành y tế TP.HCM triển khai trong suốt nhiều năm qua nhằm theo dõi sự lưu hành của các tác nhân gây bệnh.

Cụ thể sau đợt bùng phát bệnh trên thế giới do vi rút Zika vào cuối năm 2016, Trung tâm y tế dự phòng TP.HCM (này là Trung tâm kiểm soát bệnh tật TP.HCM – HCDC) vẫn duy trì các điểm giám sát bệnh do vi rút Zika (và cả do vi rút Chikungunya). Kết quả giám sát tính đến hiện tại hoàn toàn chưa ghi nhận ca bệnh mới nào trên địa bàn TP.HCM.

Mới đây, từ tháng 5.2025, Viện Pasteur TP.HCM đã triển khai giám sát trọng điểm vi rút Chikungunya – Zika – sốt xuất huyết tại một số tỉnh thành khu vực phía nam như TP.HCM, Tây Ninh, An Giang. Kết quả đến nay Viện vẫn chưa ghi nhận ca bệnh Chikungunya và Zika nào từ các điểm giám sát này.

Chikungunya có từ năm 2952 và lây lan khắp thế giới

Sở Y tế TP.HCM cũng cho biết, Chikungunya là bệnh truyền nhiễm cấp tính do vi rút Chikungunya gây ra, lây chủ yếu qua muỗi vằn (Aedes aegypti và Aedes albopictus) – cũng là trung gian truyền sốt xuất huyết Dengue và Zika. 

Bệnh được phát hiện lần đầu năm 1952 tại Tanzania (châu Phi), ban đầu chủ yếu lưu hành ở châu Á và châu Phi, nhưng vài thập kỷ gần đây đã lan rộng ra hơn 110 quốc gia và vùng lãnh thổ, ghi nhận ở mọi châu lục – kể cả châu Âu, theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO).

Về đường lây truyền, muỗi cái mang vi rút sẽ truyền bệnh cho người lành khi đốt. Người nhiễm sẽ có thời gian ủ bệnh từ 3 – 7 ngày trước khi xuất hiện triệu chứng: sốt cao đột ngột, đau khớp nghiêm trọng (đặc biệt ở tay, chân), phát ban, đau cơ, nhức đầu và mệt mỏi.

Phần lớn bệnh nhân sẽ tự hồi phục sau vài ngày đến vài tuần. Tuy nhiên, một số ít có thể bị đau khớp kéo dài nhiều tháng, thậm chí vài năm. Tử vong hiếm gặp, thường chỉ xảy ra ở người có hệ miễn dịch yếu như trẻ sơ sinh, người cao tuổi, hoặc người mắc bệnh nền.

ẢNH: HCDC

Biện pháp phòng bệnh Chikungunya ra sao?

Theo Sở Y tế TP.HCM, tuy thời gian gần đây chưa ghi nhận ca bệnh Chikungunya (và ca bệnh do vi rút Zika) nào nhưng nguy cơ tái xuất hiện của những bệnh này tại TP.HCM là hoàn toàn có thể xảy ra. Ngành y tế TP.HCM vẫn duy trì hệ thống giám sát dịch bệnh để sẵn sàng chủ động ứng phó với mọi tình huống có thể xảy ra.

“Hiện chưa có vắc xin hay thuốc điều trị đặc hiệu đối với bệnh Chikungunya. Do đó, biện pháp phòng bệnh hiệu quả nhất là phòng tránh muỗi đốt và tiêu diệt lăng quăng, tương tự như các biện pháp phòng bệnh sốt xuất huyết”, lãnh đạo Sở Y tế TP.HCM chia sẻ.

Ngành Y tế khuyến cáo người dân thực hiện các biện pháp cụ thể như sau:

• Ngủ mùng, mặc quần áo dài tay, dùng kem chống muỗi, đặc biệt vào ban ngày khi muỗi hoạt động mạnh. Loại bỏ các vật dụng chứa nước đọng như chai lọ, lốp xe, máng nước, lu khạp… vì đây là nơi muỗi sinh sản. Thay nước bình hoa, chậu cây cảnh ít nhất 1 lần mỗi tuần, đậy kín các dụng cụ chứa nước sinh hoạt. Tích cực phối hợp với chính quyền địa phương và ngành y tế trong các chiến dịch diệt lăng quăng, phun hóa chất diệt muỗi.
• Đặc biệt, người dân cần theo dõi sức khỏe khi có các dấu hiệu như sốt, đau khớp, phát ban… sau khi trở về từ vùng có dịch hoặc nghi ngờ mắc bệnh. Trong trường hợp đó, cần đến cơ sở y tế gần nhất để được khám và điều trị kịp thời.

Ngành y tế TP.HCM nhấn mạnh: “Không có lăng quăng – không có muỗi – không có bệnh sốt xuất huyết và không có bệnh Chikungunya”. Đồng thời kêu gọi toàn dân nâng cao ý thức phòng bệnh, nhất là trong bối cảnh dịch sốt xuất huyết đang gia tăng.