Nghịch lý thủy sản xuất khẩu khó bán nội địa

Hàng xuất khẩu khó cạnh tranh tại nội địa

Luôn đáp ứng được các tiêu chí chất lượng khắt khe nhất từ Mỹ, EU, nhưng nghịch lý là các doanh nghiệp (DN) thủy sản VN lại gần như buông lỏng thị trường nội địa. Ông Lê Văn Quang, Chủ tịch Tập đoàn thủy sản Minh Phú, từng được mệnh danh là “vua tôm” của VN, cho biết Minh Phú trước đây giữ thị phần lớn ở thị trường nội địa, nhưng khoảng 10 năm nay, doanh thu nội địa của công ty rớt xuống thấp, hiện chỉ còn chưa đến… 1%. Lý do là sản phẩm tôm công ty bán ở thị trường nội địa đạt chuẩn xuất khẩu thì giá cao hơn tôm thông thường 20 – 50% và không thể cạnh tranh với những sản phẩm khác, đặc biệt là ở chợ truyền thống. Tuy nhiên, thị trường nội địa có dân số đông, tiêu thụ tôm rất tốt. 

Vì thế gần đây, Minh Phú đã nghiên cứu thành công và nuôi tôm theo công nghệ sinh học MPBiO, bảo đảm không kháng sinh, không hóa chất nhưng vẫn đạt chất lượng cao và giá thành rẻ. “Đây là cơ sở quan trọng để sản phẩm của công ty gia tăng trở lại sự hiện diện ở thị trường nội địa. Kế hoạch sắp tới, Minh Phú đặt mục tiêu gia tăng thị phần nội địa từ 5 – 10% so với mức hiện tại”, ông Quang nói.

ẢNH: QUANG THUẦN

Ngoài vấn đề về giá bán cạnh tranh, không ít DN thủy sản khác cũng mong muốn khai thác thị trường nội địa, nhưng thực tế lại có nhiều rào cản về quy định pháp lý. Đại diện các DN thủy sản, bà Lê Hằng, Phó tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản VN (VASEP), chia sẻ: “Năm 2019, Bộ NN-PTNT (nay là Bộ NN-MT) ban hành Thông tư 28 quy định về “ngưỡng phát hiện tối thiểu của thiết bị” (MRPL), nhưng đến năm 2024 thì Thông tư 28 bị hủy, hết hiệu lực, từ đó đến nay không có điểm tựa pháp lý ở luật hay nghị định để yêu cầu sản phẩm thực phẩm phải tuân thủ ngưỡng giới hạn MRPL đối với dư lượng các chất cấm hoặc chất ngoài danh mục được phép sử dụng trong thực phẩm, tương đương với các quy định/thông lệ quốc tế. Điều này hiểu nôm na là các nước nhập khẩu như EU, Mỹ chấp nhận có tồn dư dư lượng chất cấm ở một ngưỡng không đáng kể theo quy định của họ, nhưng VN thì không có quy định nên… không chấp nhận. Khoảng trống pháp lý này khiến nhiều sản phẩm thủy sản có thể đủ tiêu chuẩn xuất khẩu EU nhưng không thể vào được siêu thị tại VN để bán cho người tiêu dùng Việt”.

Mới đây, VASEP đã gửi kiến nghị góp ý sửa đổi luật An toàn thực phẩm, trong đó định nghĩa về “mục đích chế biến tiếp” trong thực phẩm bao gói sẵn chưa phù hợp dẫn đến nguyên liệu thực phẩm (như thủy sản đông lạnh, bột cá, phụ phẩm thủy sản…) khi được đóng gói để mua/bán đều bị coi là thực phẩm bao gói sẵn, phải thực hiện yêu cầu đăng ký lưu hành hoặc tự công bố, làm tăng gánh nặng hành chính và chi phí cho DN, đặc biệt là các DN vừa và nhỏ. 

Ngoài ra, theo VASEP, luật An toàn thực phẩm 2010 và dự thảo sửa đổi đều chưa có quy định cho phép chuyển mục đích sử dụng cho các sản phẩm nhập khẩu trong trường hợp sản xuất còn dư thừa hoặc phế liệu, phế phẩm từ quá trình chế biến các nguyên liệu này hoặc khi DN có các lựa chọn kinh doanh chuyển mục đích khác. Điều này tạo ra khoảng trống pháp lý và chưa tương thích với quy định pháp lý của lĩnh vực thuế – hải quan, đồng thời dẫn đến lãng phí tài nguyên khi các sản phẩm dư thừa hoặc phế phẩm không thể sử dụng tại thị trường nội địa và phải tiêu hủy hoặc tái nhập khẩu, gây tốn kém chi phí cho DN và xã hội.

ẢNH: CHÍ NHÂN

ẢNH: CHÍ NHÂN

Quay lại thị trường nội địa không dễ

Ông Võ Trần Ngọc, Giám đốc kinh doanh Saigon Co.op, phân tích: Ngành hàng thủy hải sản ở thị trường nội địa, đặc biệt là kênh siêu thị, có tiềm năng tăng trưởng lớn do nhu cầu tiêu dùng trong nước ngày càng tăng. Tuy nhiên, hiện tại tiêu thụ thủy sản nội địa còn thấp so với tiềm năng vì một số lý do, trong đó là khả năng cạnh tranh với các chợ truyền thống. Chất lượng thủy sản ở chợ nhỏ lẻ thường không được kiểm soát chặt, không rõ nguồn gốc nên giá bán rẻ. Người tiêu dùng có thói quen ra chợ mua tôm, cá; trong khi tại siêu thị cung cấp các mặt hàng tương tự với chất lượng được kiểm soát thì lại không được ưu tiên. “Không chỉ bị cạnh tranh bởi thủy sản bày bán ở chợ, thủy sản chế biến tại siêu thị còn bị cạnh tranh bởi nguồn thực phẩm nhập khẩu khác với giá rẻ hơn như thịt gia cầm, gia súc. Tại hệ thống siêu thị Co.opmart, nhu cầu tiêu thụ thủy sản hiện nay bình quân chỉ khoảng 126 tấn/tháng; đến những tháng tết thì tăng lên được 195 – 200 tấn”, ông Ngọc nói.

Đại diện hệ thống siêu thị Bách Hóa Xanh cũng cho biết: Mặt hàng thủy sản có tiềm năng tăng trưởng tốt trong thời gian tới do tình hình dịch tả heo diễn biến phức tạp, người dân dịch chuyển nhu cầu, sử dụng nhiều hơn. Bên cạnh đó, các DN xuất khẩu thủy sản nhiều năm nay đã tạo dựng được thương hiệu và chất lượng sản phẩm thì hoàn toàn đáp ứng được các tiêu chuẩn khắt khe nhất. Hiện Bách Hóa Xanh đã liên kết với một số nhà cung cấp là các DN xuất khẩu thủy sản có uy tín để tăng cường mở rộng danh mục hàng hóa, đáp ứng đa dạng nhu cầu tiêu thụ của người dân.

Bà Lê Hằng nhìn nhận, trong bối cảnh thị trường xuất khẩu gặp nhiều khó khăn, nhiều rào cản kỹ thuật, thuế quan được dựng lên, việc quay lại thị trường nội địa là chiến lược quan trọng của các DN thủy sản. Một khi đã xác định như vậy thì chắc chắn DN sẽ nghiên cứu sâu hơn thị hiếu tiêu dùng, điều chỉnh chất lượng, hương vị cho phù hợp và có các chiến lược tiếp thị, quảng bá tập trung hơn. Tuy nhiên, ngành thủy sản cần được “cởi trói” bằng các quy định thuận lợi hơn, hợp lý hơn, không chỉ mang lại lợi ích cho nhà chế biến mà còn cho cả người tiêu dùng .