Cái kết không ngờ từ thói quen xem clip vài chục giây

Thói quen “xem clip ngắn, lướt nhanh, bỏ dễ”

Huỳnh Ngọc Trần Hà Sanh (25 tuổi, ngụ ở 522 Phan Chu Trinh, P.Bình Thạnh, TP.HCM; trước đây là P.14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM), thừa nhận thời gian gần đây thường “lướt mệt nghỉ” vô số clip trên TikTok. Thế nhưng khi vào YouTube hoặc đọc báo thì… bỏ cuộc sau vài dòng.

Theo Sanh: “Clip trên TikTok chỉ vài chục giây, nội dung lại được cắt dựng hấp dẫn, có hiệu ứng bắt mắt, nhạc giật. Nên khi chuyển sang xem podcast dài 10 phút hoặc xem vlog, tôi thấy chán cực kỳ. Não như bị… rút dây điện”, Sanh nói.

ẢNH: THANH NAM

Không riêng Sanh, nhiều người trẻ cũng cho biết không thể tập trung đọc một bài viết dài hơn 1.000 chữ, và chỉ xem video nếu thời lượng dưới 1 phút. Còn những video có thời lượng dài hơn sẽ làm khó họ.

Hồ Đắc Minh Phong (24 tuổi), nhân viên marketing, làm việc 77 Trần Nhân Tôn, P.An Đông, TP.HCM; trước đây là P.9, Q.5, TP.HCM, cho biết từ lúc chuyển sang làm nội dung TikTok cho công ty, phải thường xuyên phải nghĩ nội dung sao cho hấp dẫn ngay từ 3 giây đầu tiên. Dần dần, chính Phong cũng… không còn kiên nhẫn với các loại nội dung “vòng vo tam quốc”.

“Giờ mình viết trạng thái cũng theo kiểu giật tít, câu từ cực ngắn, xen lẫn biểu tượng liên tục. Mình nhận ra mình bị nhiễm tư duy của nền tảng ngắn hạn. Ngay cả trong cuộc sống, mình cũng ít khi suy nghĩ sâu, mọi thứ cứ chạy ào ào”, Phong chia sẻ.

Theo thạc sĩ Huỳnh Thanh Thuận, chuyên gia truyền thông mạng xã hội (Trường CĐ Quốc tế Kent), thói quen “xem ngắn, lướt nhanh, bỏ dễ” đang trở nên phổ biến trong cộng đồng người trẻ, đặc biệt là gen Z, thế hệ lớn lên cùng smartphone và mạng xã hội. Những nội dung dạng video dọc ngắn hạn hấp dẫn người xem trẻ.

“TikTok, YouTube Shorts, Reels… đều được thiết kế dựa trên thuật toán tối ưu hóa thời gian người dùng ở lại. Bằng cách phân phối nội dung “ngay đúng lúc cần”, các nền tảng này khiến người trẻ rơi vào vòng lặp của dopamine, tức là lướt hoài không dứt ra được”, ông Thuận nói.

ẢNH: THANH NAM

Dưới góc độ tâm lý, thạc sĩ tâm lý Đỗ Huỳnh Dũng (Trung tâm tư vấn tâm lý An Nam, P.Tăng Nhơn Phú, TP.HCM; trước đây là P.Tăng Nhơn Phú A, TP.Thủ Đức, TP.HCM), cho rằng thói quen xem nội dung dạng video dọc ngắn hạn như vậy đang khiến não bộ của người xem dần thích ứng với việc “chia nhỏ thế giới”. Theo đó, sẽ tiếp nhận mọi thứ như những mẩu bánh vụn rời rạc thay vì một chiếc bánh đầy đủ. Ông Dũng nói: “Khi có thói quen này, dần dần, người trẻ ngày càng khó đọc trọn một quyển sách, không thể ngồi yên nghe hết một bài giảng, thậm chí trở nên mất kiên nhẫn trong những cuộc trò chuyện đời thật”.

Ông Thuận cũng cảnh báo: “Từ thói quen xem video vài chục giây có thể sẽ dẫn đến những cái kết không ngờ. Đó là không chỉ ảnh hưởng đến việc học tập hay làm việc, mà còn làm thay đổi cả cách người trẻ tiếp cận thế giới. Họ nhìn mọi thứ qua những “mảnh cắt 30 giây”, tiêu thụ thông tin dạng rút gọn, thay vì toàn cảnh. Họ thích giải trí nhanh, hơn là suy ngẫm lâu. Hơn nữa, sẽ dễ bị cuốn theo những trào lưu nổi bật thay vì các vấn đề có chiều sâu. Và từ đó, dẫn đến câu chuyện thiếu phân tích, dễ trở thành nạn nhân của các thông tin sai lệch, vì không đủ thời gian hoặc năng lượng để kiểm chứng. Ngoài ra, còn có nguy cơ đánh mất khả năng tư duy phản biện, một kỹ năng thiết yếu trong xã hội hiện đại”.

ẢNH: THANH NAM

Để thoát khỏi cái bẫy của nội dung ngắn hạn

Chuyên gia tâm lý Trịnh Thanh Minh (Trung tâm tư vấn tâm lý Việt Tâm, P.Bình Trưng, TP.HCM; trước đây là P.An Phú, TP.Thủ Đức, TP.HCM), cho biết gần đây trung tâm tiếp nhận một số trường hợp dưới 25 tuổi bị rối loạn tập trung, trong đó một số đến từ hệ quả lướt nội dung từ các video ngắn quá nhiều.

“Một trường hợp 19 tuổi than rằng bạn không còn đủ kiên nhẫn nghe mẹ nói hết câu, hay nghe bạn bè kể chuyện dài dòng là thấy bực. Gặp bài viết dài là lướt bỏ, thấy video dài quá 2 phút là bấm bỏ qua. Đây là triệu chứng của việc não quen bị kích thích liên tục, dẫn đến sự thiếu kiên nhẫn hệ thống”, ông Minh phân tích.

Cũng theo ông Minh: “Chính sự thiếu kiên nhẫn hệ thống ấy khiến nhiều người trẻ dần khó xây dựng các mối quan hệ bền vững, khó ngồi lại để hiểu sâu một vấn đề, và thường xuyên cảm thấy lo âu hoặc mất kết nối khi không có điện thoại bên cạnh”.

Dù có nhiều tác động tiêu cực, nhưng các nền tảng như TikTok, YouTube Shorts, Reels… không hoàn toàn là “thủ phạm”.

Theo ông Minh: “Công nghệ là công cụ. Vấn đề nằm ở cách người trẻ sử dụng nó. Nếu biết chọn lọc, các nền tảng mạng xã hội có thể là kênh học tiếng Anh, cập nhật khoa học, học kỹ năng mềm… rất hiệu quả. Và điều quan trọng là mỗi người cần “huấn luyện lại não” của bản thân, tập trung vào chiều sâu thay vì chỉ lướt qua bề mặt”.

Ông Minh chia sẻ một số cách mà người trẻ có thể áp dụng: “Để thoát khỏi cái bẫy của nội dung ngắn hạn, có thể tập đọc dài lại từ từ. Bắt đầu bằng những bài viết ngắn (dưới 500 chữ), rồi tăng dần độ dài và độ khó. Có thể in bài ra để tránh bị xao nhãng bởi thiết bị số. Cần giới hạn thời gian dùng mạng xã hội. Chẳng hạn như cài đồng hồ đếm ngược hoặc dùng các ứng dụng chặn sau một khoảng thời gian nhất định. Thực hành “deep work” (làm việc sâu), nghĩa là dành ra 30 – 60 phút mỗi ngày để làm việc, đọc sách, học mà không kiểm tra điện thoại. Cũng có thể áp dụng việc mỗi tối, thử viết vài dòng về điều đã học, cảm nhận trong ngày. Đây là cách “kéo lại” mạch tư duy sâu đang bị đứt đoạn. Đừng quên trò chuyện thực tế nhiều hơn. Từ đó tập lắng nghe trọn vẹn khi người khác chia sẻ, không ngắt lời hoặc liếc điện thoại…”.