Biến metro thành điểm đến du lịch, thương mại

Tăng tiện ích, thúc đẩy tăng trưởng

Sở Công thương TP.HCM vừa đề xuất thí điểm mô hình điểm cung ứng hàng hóa, dịch vụ thiết yếu tại các nhà ga thuộc tuyến metro số 1 (Bến Thành – Suối Tiên), nhằm khai thác tiềm năng thương mại và gia tăng tiện ích cho hành khách. Trong văn bản gửi Công ty TNHH Một thành viên Đường sắt đô thị số 1 (HURC1), Sở đề xuất công ty nghiên cứu, rà soát và tích hợp phương án thí điểm vào Đề án khai thác tài sản kết cấu hạ tầng đường sắt đô thị thành phố, trình UBND TP.HCM xem xét, phê duyệt làm cơ sở triển khai. Đề xuất này được đưa ra sau khi Sở Công thương rà soát văn bản của Liên hiệp Hợp tác xã thương mại TP.HCM hồi tháng 5 vừa qua về việc thí điểm mô hình trên nhằm phục vụ nhu cầu mua sắm nhanh, tiện lợi và góp phần thúc đẩy tăng trưởng thị trường bán lẻ.

Ảnh: Nhật Thịnh

Theo Sở Công thương, việc tích hợp không gian dịch vụ, thương mại tại các nhà ga metro được xem là một trong những giải pháp quan trọng để hình thành không gian thương mại mới, tạo động lực tăng trưởng kinh tế đô thị. Mô hình này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần tăng sức hút của hệ thống metro thông qua việc cung cấp các tiện ích đa dạng như thanh toán, mua sắm, giải trí. Trong bối cảnh TP.HCM định hướng đến năm 2035 sẽ có mạng lưới metro dài 355 km, việc quy hoạch và phát triển sớm mô hình thương mại hiện đại quanh các nhà ga là cần thiết với kỳ vọng sẽ kích cầu tiêu dùng, khai thác hiệu quả hạ tầng đô thị.

Đề xuất này là hoàn toàn khả thi bởi trong thực tế, nhu cầu đi lại bằng metro của người dân TP rất cao. Số liệu của HURC1 cho thấy sau khi có bán vé thu phí từ ngày 21.1 – 30.6, tuyến metro số 1 đã đón khoảng 10 triệu lượt khách, doanh thu hơn 91 tỉ đồng, trung bình mỗi ngày có hơn 59.000 lượt khách. Là tuyến giao thông văn minh, hiện đại, mới mẻ và tiện ích tại đô thị đông dân, mật độ di chuyển cao như TP.HCM, ngoài nhu cầu thiết yếu của người dân tại địa phương đi học, đi làm, không ít khách du lịch nội địa đến TP.HCM, chọn đi metro 1 như một trải nghiệm mới. Thế nên, nhu cầu được đi lại, nhẩn nha mua sắm, tận hưởng các dịch vụ thiết yếu tại các nhà ga trong 14 nhà ga của tuyến metro Bến Thành – Suối Tiên là bức thiết. Và thực tế đã có không ít người lần đầu trải nghiệm đi metro tại TP.HCM lấy làm thất vọng vì… không có gì để khám phá dưới các nhà ga metro.

Bà Trần Thanh Nhàn (TP.HCM), giáo viên tiếng Nhật từng trải nghiệm di chuyển bằng tàu metro tại nhiều nước ở châu Á, châu Âu nên ngay khi TP.HCM đưa tuyến metro 1 vào vận hành, bà là một trong những “người già rảnh rỗi” háo hức trải nghiệm. Đến nay bạn bè, người thân vào TP.HCM, bà đều đưa đi metro để giới thiệu phương tiện đi lại công cộng hiện đại của TP với niềm tự hào. “Tuy nhiên, dưới các nhà ga dịch vụ rất nghèo nàn, chỉ có tủ bán nước tự động. Muốn khách sử dụng metro nhiều hơn và dừng nhiều chặng… phải có các dịch vụ mua sắm, giải trí dưới các nhà ga. Phải xem đó là tuyến du lịch, nơi mà khách dễ dàng mua sắm quà lưu niệm, những sản phẩm thiết yếu, ly cà phê, quyển sách, tờ báo… Nếu không có các dịch vụ mở rộng, metro mất độ hấp dẫn cho hành khách”, bà Nhàn nói.

Đồng quan điểm, bà Phan Nhật Linh (P.Vũng Tàu) cũng “hơi thất vọng” khi thấy không gian tại các nhà ga metro 1 rộng, đẹp nhưng… đơn điệu. Bà nhận xét: “Không có dịch vụ nào nên khách lên tàu, đi hết tuyến, muốn dừng lại cũng không có gì để xem, mua sắm. Muốn đi chơi chỉ có xuống ga An Phú, ra khỏi nhà ga, vào trong tòa nhà Vincom mới có các dịch vụ mua sắm, cà phê, ăn uống; hay xuống ga Thảo Điền rồi đi bộ ra ngoài xa mới có… Nếu có các dịch vụ ngay trong nhà ga, khách có thể sử dụng tiện hơn nhiều. Các nước đều làm vậy, metro TP.HCM nên sớm cho đầu tư kinh doanh dịch vụ mua sắm thiết yếu trong các nhà ga”.

Tạo nguồn lớn thu ngoài giá vé

Theo các chuyên gia, TP.HCM có thể tham khảo cách khai thác thương mại metro ở Singapore, để biến metro thành điểm đến tiêu dùng sôi động, nơi doanh thu từ dịch vụ và bán lẻ có thể chiếm tới 1/3 tổng thu nhập của đơn vị vận hành. Thực tế tại Singapore, giao thông tốc độ cao của quốc đảo này (SMRT) báo cáo doanh thu ngoài vé (gồm bán lẻ và quảng cáo) đạt 274 triệu SGD (213 triệu USD) trong năm tài khóa 2024, chiếm 24,6% tổng doanh thu, tăng 18% so với năm trước. Từ năm 2021 – 2024, mảng này tăng trưởng trung bình gần 10% mỗi năm. Trung tâm bán lẻ Staytion tại ga Dhoby Ghaut ghi nhận lượt khách tăng 30% nhờ tích hợp không gian làm việc chung, phòng khám, và chợ đồ cũ. 

Tương tự, tại Nhật Bản, theo báo cáo của JR East, năm 2023, doanh thu ngoài bán vé tuyến metro thu về khoảng 8,14 tỉ USD, chiếm 28,5% tổng doanh thu. Riêng bán lẻ và dịch vụ tại các ga như Tokyo và Shinjuku đóng góp khoảng 4,57 tỉ USD. Malaysia cũng ghi nhận doanh thu từ bất động sản và quảng cáo tại ga metro đạt khoảng 83 triệu USD trong năm 2023. Các ga metro của Malaysia cũng khai thác các dịch vụ máy bán hàng tự động, siêu thị mini, salon tóc, đổi tiền, giao nhận bưu kiện, trải nghiệm sản phẩm…

Ảnh: Minh Tuấn

Ủng hộ đề xuất của Sở Công thương, GS-TS Võ Xuân Vinh – Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh doanh, Đại học Kinh tế TP.HCM, nói TP.HCM cần sớm cho phép thí điểm các dịch vụ nhằm nâng cao tiện ích cho hành khách, tạo nguồn thu ngoài giá vé để bù đắp các chi phí vận hành. “Nhà ga metro tại các nước, vùng lãnh thổ cho khai thác từ dịch vụ quảng cáo số, bán hàng lưu niệm đến ăn uống, giải trí. Mỗi nơi có một cách làm khác nhau. Nơi ga nhỏ, người đi lại đông, với mong muốn giữ được không gian, cảnh quan sạch đẹp cho ga, chủ đầu tư không cho hoạt động dịch vụ ăn uống, mà chỉ cho khai thác dịch vụ số… Như những ga metro ở Đài Loan chỉ cho khai thác dịch vụ truyền thông, quảng cáo, internet… Theo tôi, các ga tàu metro của TP.HCM có thể tham khảo cách khai thác cách làm của Singapore”, ông Vinh đề xuất.

Chuyên gia này lý giải tuyến metro số 1 của TP.HCM được xây dựng muộn so với các nước. Vì vậy, nếu muốn tăng hiệu suất khai thác thương mại ngay từ đầu thì nên áp dụng các mô hình bán hàng hiện đại như nhà ga của Singapore. Chẳng hạn, tại ga Raffles Place ngay khu vực trung tâm Singapore được mạnh tay đầu tư máy bán hàng tự động, sử dụng trí tuệ nhân tạo và thanh toán số. Tất cả đều tạo trải nghiệm mua sắm không cần nhân viên bán hàng. Hay ở ga Woodlands phía bắc đảo quốc, thương mại, dịch vụ tích hợp nhiều sản phẩm dành cho du khách, từ cà phê, trà sữa đến siêu thị mini, thậm chí dịch vụ làm đẹp nhanh…, rất tiện dụng và tối ưu hóa được hành vi tiêu dùng. “TP.HCM nên cho phép các đơn vị kinh doanh tư nhân với mô hình hiện đại có thể tham gia đấu thầu, thí điểm mở dịch vụ, bán lẻ ở ga metro, không nhất thiết phải là đơn vị kinh doanh có vốn nhà nước mới tham gia được. Quan trọng là mô hình dịch vụ, thương mại tại các ga metro phải đạt yếu tố hiện đại, văn minh, quảng bá và bán được sản phẩm văn hóa phục vụ du khách”, GS Vinh lưu ý.

Phát triển thương mại hiện đại, lấy ga metro làm trung tâm

Trong thực tế, nhiều nước phát triển tuyến metro đều khai thác kinh tế hiệu quả từ ga, thậm chí biến nơi đây thành điểm đến thương mại – du lịch. Chuyên gia kinh tế, TS Đỗ Thiên Anh Tuấn (giảng viên Trường ĐH Fulbright VN), cho rằng TP.HCM cần đẩy nhanh phát triển bán lẻ và dịch vụ tại các nhà ga metro nhằm tạo nên những điểm du lịch thương mại năng động hiện đại càng sớm càng tốt. Hiện các nhà ga metro của TP.HCM nằm ở vị trí trung tâm, đông người qua lại mỗi ngày nên đây là những nơi có giá trị thương mại rất cao. Nếu chỉ dùng để đưa đón khách mà không khai thác thêm các dịch vụ khác thì sẽ rất lãng phí cả không gian lẫn tiềm năng. Việc đưa thương mại, dịch vụ vào các ga giúp người dân có thêm tiện ích khi di chuyển. Họ có thể mua một ly cà phê, mua đồ ăn nhanh hoặc ghé qua cửa hàng tiện lợi ngay trong ga. Những tiện ích này khiến việc đi metro càng trở nên thoải mái và hấp dẫn hơn, từ đó khuyến khích nhiều người sử dụng phương tiện công cộng. TS Đỗ Thiên Anh Tuấn nhấn mạnh: “Metro không chỉ là giao thông mà còn là không gian sống, làm việc và tiêu dùng hiện đại. Các nước phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore… đã áp dụng mô hình thương mại dịch vụ tại các nhà ga từ lâu và rất thành công”.

Ngoài ra, phát triển thương mại trong ga metro còn giúp nhà nước có thêm nguồn thu từ nhiều nguồn như cho thuê mặt bằng, quảng cáo, dịch vụ tiện ích và khai thác không gian ngầm. Khoản thu này có thể dùng để bù đắp chi phí vận hành metro, giảm gánh nặng ngân sách. Nhờ có thêm nguồn lực, nhà nước có thể đầu tư cải thiện chất lượng hệ thống metro, mở rộng tuyến và nâng cao trải nghiệm người dùng. “Sự phát triển của metro kéo theo sự phát triển của đô thị, tăng giá trị đất đai và thu hút đầu tư. Người dân đi metro được hưởng nhiều tiện lợi khi ga có đầy đủ dịch vụ. Họ không phải mất thời gian đi xa để mua sắm, ăn uống hay thực hiện các giao dịch nhỏ như nạp tiền điện thoại, rút tiền ATM, gửi hàng… Bên cạnh đó, mở rộng thương mại ở khu vực ga và quanh nhà ga giúp doanh nghiệp có cơ hội tiếp cận một lượng lớn khách hàng mỗi ngày. Những thương hiệu phù hợp như cửa hàng tiện lợi, quán cà phê, ngân hàng, nhà thuốc… có thể mở rộng hoạt động, tăng doanh thu và quảng bá thương hiệu tại vị trí đắc địa. Sự có mặt của các dịch vụ nhanh còn giúp không gian ga metro sôi động, hiện đại và thân thiện hơn với người dùng”, TS Đỗ Thiên Anh Tuấn phân tích.

Cùng quan điểm, PGS-TS Nguyễn Thường Lạng (giảng viên cao cấp Viện Thương mại và kinh tế quốc tế, ĐH Kinh tế quốc dân) nhấn mạnh: Với tiềm năng phát triển, mật độ đi lại cao, nhu cầu đi lại của người dân trong nước và du khách nước ngoài, TP.HCM có thừa điều kiện để mở rộng không gian du lịch mua sắm với trung tâm là các nhà ga metro. Tại Hà Nội, khu vực quanh các nhà ga metro đã sớm hình thành các dịch vụ kinh tế vỉa hè, tận dụng từng tấc đất để mua bán, phục vụ du khách. Các dịch vụ bán lẻ đi theo tuyến metro của Hà Nội dù còn nặng tính tự phát nhưng chứng tỏ nhu cầu là có và rất cao. Thế nên, để hình thành các khu du lịch thương mại hiện đại cho TP, nương theo metro, TP.HCM có thể cho tư nhân tham gia đấu thầu kinh doanh các dịch vụ thức ăn nhanh, phở, bún, hàng lưu niệm, giải trí, làm đẹp… Đó là nhu cầu thiết yếu. Từ đó, doanh thu từ kinh tế vỉa hè, kinh tế đêm… tăng rất nhanh.

“TP.HCM vẫn là đầu tàu kinh tế cả nước, đặc biệt khi sáp nhập với Bà Rịa-Vũng Tàu và Bình Dương, thì sớm hình thành kết nối giao thông hiện đại là điều bắt buộc. Thế nên, quy hoạch TP hiện nay phải nhìn rộng ra, hướng đến những tổ hợp thương mại dịch vụ lớn. Trong đó lấy nhà ga metro làm hạt nhân, bắt đầu từ các nhà ga này, rồi phát triển khu phụ trợ xung quanh, mua sắm, vui chơi giải trí, dịch vụ cao cấp, nghỉ ngơi… Ở đó, khách có thể dễ dàng làm đẹp mái tóc, gội đầu trước khi vào cuộc họp quan trọng với đối tác… Tại sao không? Phải tạo tiện ích cao nhất, chắc chắn sẽ có người trả tiền để hưởng dịch vụ đó. Xu thế phát triển cần những dịch vụ thông minh, hiện đại. Nhà ga càng xây dựng sau, phải có sự kết nối dịch vụ tiện ích và cao cấp”, PGS-TS Nguyễn Thường Lạng hào hứng.